Książka udziela odpowiedzi na trzy pytania: • Dlaczego porządni ludzie ceniący sobie to, co dobre, czasem wybierają to, co złe? • Dlaczego ludzie ci czasem kierują się wartościami? • Jak ułatwić im podążanie za tym, co dobre i utrudniać wybór tego, co złe? Prywatna teoria na codzienny użytek dzieli ludzi na uczciwych i nieuczciwych, na porządnych i na łajdaków. To błąd. Człowiek nie jest, lecz bywa porządny; bywa dobrym lub złym ojcem; czasem kłamie, a czasem mówi prawdę; uczciwi ludzie czasem kradną, a religijni czasem grzeszą. 2009 r. SPIS TREŚCI OD AUTORA......................................................................................................................9 Rozdział I. DLACZEGO LUDZIE, CENIĄC TO, CO DOBRE, IDĄ ZA TYM, CO ZŁE?.....................13 1.1. Wartości a potrzeba godności....................................................................................13 1.1.1. Normy a wartości...................................................................................................15 1.1.2. Antywartości..........................................................................................................17 1.1.3. Korzyści a wartości................................................................................................19 1.2. Sytuacje pokusy........................................................................................................20 1.3. Dysonans godnościowy i jego redukcja......................................................................24 1.3.1. Społeczne uzgadnianie usprawiedliwień..................................................................27 1.4. Anomia....................................................................................................................37 1.4.1. Anomia jako choroba nieskończoności...................................................................38 1.4.2. Anomia jako rozbieżność ustalonych w kulturze celów i środków ich realizacji.........43 1.4.3. Anomia godnościowa jako skutek wiarygodnych usprawiedliwień............................46 1.4.4. Najczęściej spotykane racjonalizacje......................................................................53 1.4.5. Niektóre techniki usprawiedliwień społecznych.......................................................55 1.5. O tym, jak pięciu studentów zdemoralizowało uczelnię...............................................57 Rozdział II. DLACZEGO LUDZIE, CENIĄC TO, CO DOBRE, IDĄ ZA TYM, CO DOBRE?..............67 2.1. Relacyjność godnościowa.........................................................................................68 2.2. Autonomia godnościowa..........................................................................................71 2.3. Instrumentalne standardy godności..........................................................................73 2.4. Hierarchia wartości..................................................................................................75 2.5. Etos godnościowy....................................................................................................79 2.5.1. Etos relacyjny........................................................................................................79 2.5.2. Etos autonomiczny................................................................................................81 2.6. Podsumowanie........................................................................................................85 Rozdział III. WŁADZA I UPOKORZENIE..............................................................................87 3.1. Sytuacja kontroli społecznej.....................................................................................88 3.2. Sytuacja upokorzenia i opresja.................................................................................90 3.3. Dyktatura proletariatu, czyli opresja radziecka...........................................................95 3.3.1. Anomia sovietica..................................................................................................97 3.3.2. Ethos sovieticus..................................................................................................102 3.4. Podsumowanie.......................................................................................................107 Rozdział IV. POKUSY WSPÓŁCZESNEJ CODZIENNOŚCI...................................................109 4.1. Anomia Anno 2008.................................................................................................110 4.2. Życie codzienne a wartości.....................................................................................123