Niniejszy podręcznik został pomyślany jako źródło podstawowych informacji z zakresu psychometrii dla studentów, ale może też służyć za przewodnik w przeprowadzaniu prostych analiz danych psychometrycznych przede wszystkim zainteresowanych tą problematyką, szczególnie magistrantów, którzy stają przed koniecznością dokonania analizy danych pochodzących z badań przeprowadzonych do własnych prac magisterskich. Zadanie to mają ułatwić przykłady analiz przeprowadzone w programie SPSS. Dołączona do podręcznika płyta CD zawiera pliki danych wykorzystane w opisanych przykładach. Dzięki nim każdy posiadacz SPSS może dokonać takich samych analiz, co powinno ułatwić planowanie i przeprowadzanie analiz własnych danych. 2009 r. Spis treści Wprowadzenie...................................................................................................................................................9 1. Zastosowanie testów psychologicznych (Ewa Witkowska) 1.1. Pojęcie testu psychologicznego i jego podstawowe własności......................................................................12 1.1.1. Rzetelność pomiaru testem......................................................................................................................14 1.1.2. Trafność pomiaru testem..........................................................................................................................14 1.1.3. Standaryzacja..........................................................................................................................................15 1.1.4. Normy......................................................................................................................................................16 1.1.5. Obiektywność...........................................................................................................................................16 1.2. Testy jako narzędzia diagnostyczne..............................................................................................................17 Pytania sprawdzające.........................................................................................................................................20 2. Przegląd wybranych testów psychologicznych (Krzysztof Fronczyk)..................................................................21 2.1. Testy cech intelektu.....................................................................................................................................23 2.1.1. Skale rozwojowe.......................................................................................................................................25 2.1.2. Testy inteligencji ogólnej i zdolności..........................................................................................................29 2.2. Kwestionariusze osobowości i temperamentu...............................................................................................39 2.2.1. Inwentarze przeznaczone do diagnozy osobowości jako całości.................................................................40 2.2.2. Inwentarze przeznaczone do diagnozy wybranych wymiarów osobowości...................................................44 2.2.3. Charakter pozycji testowych występujących w kwestionariuszach 2.2.3.1. Treść pozycji testowych w kwestionariuszach..........................................................................................47 2.2.3.2. Forma pozycji testowych w kestionariuszach...........................................................................................49 Pytania sprawdzające.........................................................................................................................................52 3. Co to jest pomiar psychologiczny? (Krzysztof Fronczyk) 3.1. Założenia dotyczące natury mierzonych właściwości w psychometrii............................................................54 3.2. Pojęcie pomiaru..........................................................................................................................................56 3.3. Wskaźniki...................................................................................................................................................58 3.4. Pojęcie pomiaru różnicowego......................................................................................................................61 3.5. Kwestie problemowe pomiaru psychometrycznego.......................................................................................63 Pytania sprawdzające........................................................................................................................................64 4. Klasyczna teoria rzetelności testów (Andrzej Rynkiewicz)................................................................................65 4.1. Wynik prawdziwy i błąd pomiaru..................................................................................................................66 4.2. Podstawowe założenia klasycznej teorii rzetelności testów..........................................................................69 4.3. Rozkłady wyników i błędów dla jednej osoby................................................................................................74 4.4. Rozkłady wyników i błędów dla populacji.....................................................................................................76 4.5. Teoretyczna definicja rzetelności testu........................................................................................................77 4.6. Korelacja wyników otrzymanych i prawdziwych............................................................................................79 4.7. Standardowy błąd pomiaru..........................................................................................................................80 Zalecana literatura.............................................................................................................................................82 Literatura dla bardziej ambitnych........................................................................................................................82 Zadania.............................................................................................................................................................82 Odpowiedzi do zadań.........................................................................................................................................83 5. Jakich informacji o teście dostarcza testowanie? (Konrad Jankowski, Marcin Zajenkowski) 5.1. Metody szacowania rzetelności pomiaru testem..........................................................................................84 5.1.1. Metoda powtarzanego pomiaru................................................................................................................85 5.1.1.1. Stabilność czasowa a założenie o równości średnich.............................................................................87 5.1.2. Metoda wersji alternatywnych..................................................................................................................89 5.1.3. Metoda połówkowa.................................................................................................................................90 5.1.4. Zgodność wewnętrzna.............................................................................................................................93 5.1.5. Zgodność ocen sędziów...........................................................................................................................97 5.1.6. Porównanie metod szacowania rzetelności...............................................................................................98 5.1.7. Metody szacowania rzetelności w SPSS...................................................................................................99 5.1.7.1. Metody dwukrotnego badania tej samej grupy osób...............................................................................99 5.1.7.2. Metoda połówkowa w SPSS..................................................................................................................102 5.1.7.3. Alfa Cronbacha w SPSS........................................................................................................................104 5.1.7.4. Rzetelność pomiaru testem jako zgodność sędziów w SPSS..................................................................106 Pytania sprawdzające.......................................................................................................................................108 Zadania............................................................................................................................................................109 Zadania w SPSS...............................................................................................................................................110 5.2. Trafność pomiaru testem (Adam Tarnowski, Krzysztof Fronczyk) 5.2.1. Pojęcie trafności i jej związek z innymi właściwościami testu...................................................................111 5.2.2. Rodzaje trafności...................................................................................................................................114 5.2.2.1. Trafność treściowa..............................................................................................................................114 5.2.2.2. Trafność teoretyczna...........................................................................................................................118 5.2.2.3. Trafność kryterialna.............................................................................................................................131 5.2.2.4. Inne aspekty trafności.........................................................................................................................136 5.2.3. Wzajemne relacje pomiędzy poszczególnymi rodzajami trafności.............................................................137 5.2.4. Trafność pomiaru testowego a odstępstwa od standardowej procedury badania.......................................139 5.2.5. Szacowanie trafności..............................................................................................................................140 5.2.5.1. Współczynnik zgodności sędziów.........................................................................................................140 5.2.5.2. Współczynnik korelacji.........................................................................................................................145 5.2.5.3. Analiza czynnikowa..............................................................................................................................147 5.2.5.4. Analiza różnic międzygrupowych..........................................................................................................151 5.2.5.4.1. Test t-Studenta..................................................................................................................................151 5.2.5.4.2. Jednoczynnikowa analiza wariancji....................................................................................................154 Pytania sprawdzające.......................................................................................................................................159 5.3. Analiza właściwości pozycji testowych (Ewa Witkowska, Krzysztof Fronczyk)...............................................161 5.3.1. Trudność pozycji testowych.....................................................................................................................162 5.3.2. Moc dyskryminacyjna pozycji testowych...................................................................................................165 5.3.3. Własności pozycji testowych a kształt rozkładu wyników testu..................................................................169 5.3.4. Obliczanie właściwości pozycji testowych i rozkładu wyników w SPSS.......................................................172 5.3.4.1. Obliczanie trudności i mocy dyskryminacyjnych przy użyciu SPSS...........................................................172 5.3.4.2. Obliczanie podstawowych charakterystyk kształtu rozkładu wyników testu przy zastosowaniu SPSS........174 5.3.5. Forma pozycji testowych..........................................................................................................................176 Pytania sprawdzające........................................................................................................................................177 Zadania............................................................................................................................................................177 Odpowiedzi do zadań........................................................................................................................................179 6. Jakich informacji o osobie badanej dostarcza testowanie? (Andrzej Rynkiewicz) 6.1. Błędy standardowe i przedziały ufności.......................................................................................................180 6.1.1. Standardowy błąd pomiaru......................................................................................................................181 6.1.2. Przedział ufności dla wyniku otrzymanego...............................................................................................182 6.1.2.1. Obliczanie przedziału ufności dla wyniku otrzymanego..........................................................................185 6.1.2.2. Interpretacja przedziału ufności dla wyniku otrzymanego.......................................................................186 6.1.3. Standardowy błąd różnicy między wynikami otrzymanymi.........................................................................187 6.1.4. Przedział ufności dla różnicy między wynikami otrzymanymi.....................................................................190 6.1.4.1. Obliczanie przedziału ufności dla różnicy między wynikami otrzymanymi................................................192 6.1.4.2. Istotność różnicy między wynikami otrzymanymi...................................................................................193 6.1.5. Estymowany wynik prawdziwy..................................................................................................................194 6.1.6. Standardowy błąd estymacji wyniku prawdziwego.....................................................................................197 6.1.7. Przedział ufności dla estymowanego wyniku prawdziwego........................................................................199 6.1.7.1. Obliczanie przedziału ufności dla estymowanego wyniku prawdziwego...................................................200 Literatura zalecana...........................................................................................................................................201 Zadania............................................................................................................................................................201 Odpowiedzi do zadań.......................................................................................................................................203 6.2. Normy i normalizacja.................................................................................................................................205 6.2.1. Norma i normy........................................................................................................................................205 6.2.2. Standaryzacja.........................................................................................................................................207 6.2.3. Normalizacja...........................................................................................................................................209 6.2.4. Skale znormalizowane............................................................................................................................215 6.2.4.1. Skala staninowa...................................................................................................................................216 6.2.4.2. Skala stenowa......................................................................................................................................217 6.2.4.3. Skala tenowa........................................................................................................................................217 6.2.4.4. Skala tetronowa....................................................................................................................................218 6.2.4.5. Iloraz inteligencji...................................................................................................................................219 6.2.4.6. Przeliczanie wyników na skale znormalizowane......................................................................................220 6.2.5. Normy centylowe......................................................................................................................................222 Zalecana literatura.............................................................................................................................................226 Zadania.............................................................................................................................................................227 Odpowiedzi do zadań.........................................................................................................................................228 7. Etyka badań testowych (Ewa Witkowska) 7.1. Prawa osoby badanej i obowiązki psychologa-diagnosty...............................................................................230 7.2. Przygotowanie się do diagnozowania..........................................................................................................232 7.3. Zawieranie kontraktu oraz świadoma zgoda na udział w badaniu diagnostycznym.........................................233 7.4. Tajemnica zawodowa............................................................................................................................235 7.5. Komunikowanie wyników testowych..........................................................................................................236 7.6. Ochrona narzędzi diagnostycznych.............................................................................................................240 7.7. Podsumowanie........................................................................................................................................242 Zalecana literatura.........................................................................................................................................242 Pytania sprawdzające......................................................................................................................................243 Literatura.....................................................................................................................................................244 Indeks...............................................................................................................................................................248