W tej publikacji zostały rozważone zagadnienia dotyczące prawdziwego sensu życia, który pozostaje racją bytu prawa, pedagogiki i wychowania. Rozważania zebrano w rozdziałach, których treść nie stanowi pełnego wykładu, a jedynie wyraża pojedyncze myśli i spostrzeżenia – niektóre punkty widzenia celowo zostały tylko zasygnalizowane. Każdy rozdział należy jednak czytać w powiązaniu z pozostałymi. W rozdziale pierwszym przedstawione zostały podstawowe uwarunkowania filozoficzne i historyczne oddziałujące na system prawny, w szczególności rozróżnienie filozofii realistycznej i idealistycznej. W rozdziale drugim ukazano rys historyczny trwających od stuleci przemian filozofii i mentalności, które radykalnie przeobraziły oblicze cywilizacji zachodniej, a w dalszej kolejności – całego świata. Zagadnienie sensu życia nakreślone w rozdziale trzecim domaga się refleksji nad integracją prawa z życiem poszczególnych ludzi i z życiem społecznym. Problem wydaje się tym bardziej doniosły, że transpozycja założeń różnych odmian filozofii idealistycznej (omówionych w rozdziale drugim), zawsze oddziałuje dezintegrująco na relację prawa i realnego życia. Z tych powodów rozdział czwarty został poświęcony zagadnieniu szeroko pojętej integracji prawa z życiem. Wieloaspektowość tego zagadnienia czyni je praktycznie niewyczerpanym, dlatego skupiono się na wybranych problemach szczegółowych, które wydają się dlań reprezentatywne. W rozdziale piątym odniesiono się do pojęć niewchodzących w zakres języka prawnego i prawniczego, jednak istotnych z punktu widzenia pedagogiki prawa: empatii, zaufania i troski. (fragment wstępu) Rok wydania: 2020 Spis treści Wstęp.......................................................................................................................................................1 Rozdział 1. Zagadnienia epistemologiczne i komparatystyczne 1.1. Wprowadzenie....................................................................................................................................5 1.2. Filozofia realistyczna i idealistyczna....................................................................................................6 1.3. Konsekwencje deprecjacji prawdy........................................................................................................10 1.4. Realizm w filozofii klasycznej...............................................................................................................12 1.5. Personalizm jako konsekwencja filozofii realistycznej...........................................................................18 1.6. Pedagogika prawa wobec pozytywizmu i nonpozytywizmu prawniczego.................................................23 1.7. Niemiecka szkoła pedagogiki prawa.....................................................................................................27 1.8. Podsumowanie....................................................................................................................................30 Rozdział 2. Heterogeneza nowożytnej filozofii europejskiej 2.1. Wprowadzenie.....................................................................................................................................33 2.2. Wilhelm Ockham: wola jest niezależna od rozumu.................................................................................34 2.3. Marcin Luter: zepsuta natura i ograniczona odpowiedzialność człowieka................................................36 2.4. Niccolo Machiavelli i Jean Bodin: emancypacja władzy politycznej.........................................................39 2.5. Tomasz Hobbes, Jan Locke, Hugo Grocjusz: życie społeczne jest dziełem człowieka..............................40 2.6. Kartezjusz: immanentyzm, myśl ograniczona do doświadczenia.............................................................45 2.7. Jan Jakub Rousseau: naturalizm i wola ludu; moralność staje się zbędna...............................................47 2.8. Immanuel Kant: prawda niepoznawalna, moralność subiektywna............................................................49 2.9. Rewolucja umysłu – od scholastyki do oświecenia.................................................................................53 2.10. Grzegorz Hegel: dialektyka i kult państwa............................................................................................56 2.11. Karol Marks i Fryderyk Engels: naturę człowieka i społeczeństwa można zmienić..................................59 2.12. Nowa lewica – poszukiwanie nowego człowieka i nowego społeczeństwa.............................................62 2.13. Podsumowanie...................................................................................................................................70 Rozdział 3. Teleologiczne i aksjologiczne determinanty sensu życia 3.1. Wprowadzenie......................................................................................................................................75 3.2. Ludzkie istnienie – koncepcja i próba syntezy.........................................................................................76 3.3. Czym jest sens? Założenia analizy egzystencjalnej Viktora E. Frankla......................................................84 3.3.1. Uwagi wprowadzające........................................................................................................................84 3.3.2. Zagadnienie sensu.............................................................................................................................87 3.3.3. Wspólnotowość i odpowiedzialność....................................................................................................92 3.4. Podmiotowość człowieka w myśli Emmanuela Levinasa..........................................................................98 3.4.1. Uwagi wprowadzające.........................................................................................................................98 3.4.2. Odpowiedzialność poprzez dialog........................................................................................................101 3.4.3. Znaczenie myśli Emmanuela Levinasa dla pedagogiki prawa.................................................................107 3.5. Podsumowanie......................................................................................................................................109 Rozdział 4. Integracja prawa z życiem 4.1. Wprowadzenie........................................................................................................................................111 4.2. Podejście systemowe warunkiem terapeutycznego oddziaływania prawa..................................................112 4.3. Personalistyczna podstawa formacji prawników.......................................................................................115 4.4. Integralny warsztat pracy prawnika..........................................................................................................125 4.5. Odpowiedzialność prawnika za urzeczywistnianie wartości.......................................................................129 4.6. Instrumentalizacja prawa: czy prawo służy dobru ludzi?............................................................................131 4.7. Zainteresowanie prawa potrzebami dzieci................................................................................................134 4.8. Wyzwania cybertechnologii i sztucznej inteligencji...................................................................................136 4.9. Podsumowanie.......................................................................................................................................138 Rozdział 5. Analiza wybranych pojęć z punktu widzenia pedagogiki prawa 5.1. Wprowadzenie........................................................................................................................................141 5.2. Wpływ procesów psychicznych na prawo w ujęciu Leona Petrażyckiego....................................................142 5.3. Empatia..................................................................................................................................................145 5.4. Zaufanie.................................................................................................................................................151 5.5. Troska....................................................................................................................................................153 5.6. Podsumowanie.......................................................................................................................................157 Zakończenie..................................................................................................................................................159 Wykaz literatury.............................................................................................................................................163