W tej publikacji zostały rozważone zagadnienia dotyczące prawdziwego sensu życia, który pozostaje racją bytu prawa, pedagogiki i wychowania. Rozważania zebrano w rozdziałach, których treść nie stanowi pełnego wykładu, a jedynie wyraża pojedyncze myśli i spostrzeżenia – niektóre punkty widzenia celowo zostały tylko zasygnalizowane. Każdy rozdział należy jednak czytać w powiązaniu z pozostałymi. W rozdziale pierwszym przedstawione zostały podstawowe uwarunkowania filozoficzne i historyczne oddziałujące na system prawny, w szczególności rozróżnienie filozofii realistycznej i idealistycznej. W rozdziale drugim ukazano rys historyczny trwających od stuleci przemian filozofii i mentalności, które radykalnie przeobraziły oblicze cywilizacji zachodniej, a w dalszej kolejności – całego świata. Zagadnienie sensu życia nakreślone w rozdziale trzecim domaga się refleksji nad integracją prawa z życiem poszczególnych ludzi i z życiem społecznym. Problem wydaje się tym bardziej doniosły, że transpozycja założeń różnych odmian filozofii idealistycznej (omówionych w rozdziale drugim), zawsze oddziałuje dezintegrująco na relację prawa i realnego życia. Z tych powodów rozdział czwarty został poświęcony zagadnieniu szeroko pojętej integracji prawa z życiem. Wieloaspektowość tego zagadnienia czyni je praktycznie niewyczerpanym, dlatego skupiono się na wybranych problemach szczegółowych, które wydają się dlań reprezentatywne. W rozdziale piątym odniesiono się do pojęć niewchodzących w zakres języka prawnego i prawniczego, jednak istotnych z punktu widzenia pedagogiki prawa: empatii, zaufania i troski. (Ze wstępu) 2020 r. Spis treści Wstęp .............................................................................................................................................. 1 Rozdział I – Zagadnienia epistemologiczne i komparatystyczne ......................................................... 5 1.1. Wprowadzenie ........................................................................................................................... 5 1.2. Filozofia realistyczna i idealistyczna ........................................................................................... 6 1.3. Konsekwencje deprecjacji prawdy ............................................................................................. 10 1.4. Realizm w filozofii klasycznej .................................................................................................... 12 1.5. Personalizm jako konsekwencja filozofii realistycznej ................................................................ 18 1.6. Pedagogika prawa wobec pozytywizmu i nonpozytywizmu prawniczego ..................................... 23 1.7. Niemiecka szkoła pedagogiki prawa ......................................................................................... 27 1.8. Podsumowanie ........................................................................................................................ 30 Rozdział II – Heterogeneza nowożytnej filozofii europejskiej ............................................................. 33 2.1. Wprowadzenie ......................................................................................................................... 33 2.2. Wilhelm Ockham: wola jest niezależna od rozumu ..................................................................... 34 2.3. Marcin Luter: zepsuta natura i ograniczona odpowiedzialność człowieka .................................... 36 2.4. Niccolo Machiavelli i Jean Bodin: emancypacja władzy politycznej ............................................. 39 2.5. Tomasz Hobbes, Jan Locke, Hugo Grocjusz: życie społeczne jest dziełem człowieka .................. 40 2.6. Kartezjusz: immanentyzm, myśl ograniczona do doświadczenia ................................................. 45 2.7. Jan Jakub Rousseau: naturalizm i wola ludu; moralność staje się zbędna ................................... 46 2.8. Immanuel Kant: prawda niepoznawalna, moralność subiektywna ................................................ 49 2.9. Rewolucja umysłu – od scholastyki do oświecenia ..................................................................... 53 2.10. Grzegorz Hegel: dialektyka i kult państwa ................................................................................ 56 2.11. Karol Marks i Fryderyk Engels: naturę człowieka i społeczeństwa można zmienić .......................59 2.12. Nowa lewica – poszukiwanie nowego człowieka i nowego społeczeństwa ................................. 62 2.13. Podsumowanie ....................................................................................................................... 70 Rozdział III – Teleologiczne i aksjologiczne determinanty sensu życia ............................................... 75 3.1. Wprowadzenie .......................................................................................................................... 75 3.2. Ludzkie istnienie – koncepcja i próba syntezy ............................................................................ 76 3.3. Czym jest sens? Założenia analizy egzystencjalnej Viktora E. Frankla .......................................... 84 3.3.1. Uwagi wprowadzające ............................................................................................................ 84 3.3.2. Zagadnienie sensu ................................................................................................................. 87 3.3.3. Wspólnotowość i odpowiedzialność ........................................................................................ 92 3.4. Podmiotowość człowieka w myśli Emmanuela Levinasa ..............................................................98 3.4.3. Znaczenie myśli Emmanuela Levinasa dla pedagogiki prawa ................................................... 107 3.5. Podsumowanie ........................................................................................................................ 109 Rozdział IV – Integracja prawa z życiem ........................................................................................... 111 4.1. Wprowadzenie .......................................................................................................................... 111 4.2. Podejście systemowe warunkiem terapeutycznego oddziaływania prawa .................................... 112 4.3. Personalistyczna podstawa formacji prawników ........................................................................ 115 4.4. Integralny warsztat pracy prawnika ........................................................................................... 125 4.5. Odpowiedzialność prawnika za urzeczywistnianie wartości ........................................................ 129 4.6. Instrumentalizacja prawa: czy prawo służy dobru ludzi? ............................................................. 131 4.7. Zainteresowanie prawa potrzebami dzieci ................................................................................. 134 4.8. Wyzwania cybertechnologii i sztucznej inteligencji .................................................................... 136 4.9. Podsumowanie ........................................................................................................................ 138 Rozdział V – Analiza wybranych pojęć z punktu widzenia pedagogiki prawa ...................................... 141 5.1. Wprowadzenie ......................................................................................................................... 141 5.2. Wpływ procesów psychicznych na prawo w ujęciu Leona Petrażyckiego ...................................... 142 5.3. Empatia ................................................................................................................................... 145 5.4. Zaufanie .................................................................................................................................. 151 5.5. Troska ..................................................................................................................................... 153 5.6. Podsumowanie ........................................................................................................................ 157 Zakończenie ................................................................................................................................... 159 Wykaz literatury .............................................................................................................................. 163